Συγκεντρώνοντας όλα τα στοιχεία με την ελπίδα να βρεθεί η βασική σημασία της τέχνης στη ζωή του ανθρώπου προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα: Η τέχνη είναι ο σύντροφος μας στη ζωή, είναι ο φάρος μας, είναι η έκφραση του συναισθηματικού κόσμου ενός ατόμου που απευθύνεται στο δικό μας συναισθηματικό κόσμο με σκοπό μια υψηλότερης μορφής επικοινωνία. Μια επικοινωνία χωρίς όρια και απαγορεύσεις, χωρίς λογική και επιχειρήματα, αλλά ένα κανάλι μεταφοράς συναισθημάτων και σύνδεσης ψυχών. Η τέχνη δεν εξυπηρετεί, η τέχνη ζει μεγαλόφωνα και συγκεντρώνει τις ψυχές σε μια κοινή κωδικοποιημένη και μαγική συνάντηση. Δεν διαιρεί, ενώνει. Δεν “παιδεύει”, ψυχαγωγεί. Δεν σταθεροποιεί και δεν σταθεροποιείται, δεν εγκαθιδρύει βασιλείες και νόμους, ιδεολογίες και σκοπούς. Η τέχνη ταξιδεύει πέρα από το απτό και το λογικό. Ονειρεύεται και συνταξιδεύει. Δημιουργεί πόρτες προς μια ουτοπία όπου δεσπόζει το συναίσθημα, το πάθος και η ελευθερία. Η σημασία της τέχνης δεν είναι να κρατήσει γεμάτο το ράφι με τα βιβλία μας αλλά να μας ταξιδέψει στους κόσμους τους. Η σημασία της τέχνης είναι να κινεί την ψυχή, να μας συγκινεί, να μας κάνει χαρούμενους και θλιμμένους, τρελούς και ονειροπόλους, μαχητές και γενναίους. Αν η σημασία της τέχνης μπορεί να βρει μια αντίστοιχη σημασία θα ήταν αυτή του Έρωτα.
Ολοκληρώνοντας, σκέφτομαι πόσο εκτεθειμένη και γυμνή και θυμωμένη στέκομαι απέναντι από αυτή τη σκέψη. Πόσο γυμνή και εκτεθειμένη και θυμωμένη στάθηκα – και θα σταθώ ξανά- μπροστά από αριστουργήματα της τέχνης. Κι ετούτη η γύμνια μοιάζει τόσο με τη γύμνια του έρωτα. Μόνο ειλικρινείς, με όσο λιγότερες άμυνες και προκαταλήψεις μπορώ θα στέκομαι για να βιώνω το θαύμα του έρωτα, το θαύμα της τέχνης. Ποιος όμως μπόρεσε ποτέ να αντισταθεί στον έρωτα; Όσο κι αν πόνεσε ή υπέφερε. Ποιος μπόρεσε ποτέ να αντισταθεί στο τραγούδι, στην ποίηση, στην ομορφιά; Όσο κι αν δάκρυσε, θύμωσε και αντιστάθηκε. Μη γελιέστε αγαπημένοι μου. Κανείς.
22 Φλεβάρη 1987
Αυτή την τραγική μέρα, ο θάντος επισκέφθηκε τον Andy Warhol. Η προσωπική του εικόνα για τη στιγμή του θανάτου ήταν ένα μπρούτζινο φέρετρο με λευκή ταπετσαρία και λίγους φίλους γύρω του. Ο απόλυτος εικονογράφος του καιρού του έκλεισε την αναφορά του στο θάνατο με ένα κασμηρένιο κοστούμι σε μαύρο χρώμα, με μαύρα γυαλιά, εμπριμέ γραβάτα και την πιστή για χρόνια ερωμένη του πλατινέ περούκα. Με μια ίσως πιο ξεκάθαρη ματιά ή και μπερδεμένη ήταν ένας από τους λίγους που κατάφερε με το χρώμα και τη θεματολογία του να μιλήσει για το κρυμμένο, για τον εσωτερικό κόσμο που υπάρχει πίσω από ένα τροχαίο ή μια αυτοκτονία. Είναι πια κοινώς παραδεκτό ότι είναι από εκείνους που φέροντας τη βια μπροστά στα μάτια του θεατή, μιλάει στην ουσία για τα συναισθήματα του ίδιου του παρατηρητή, που στέκεται και την κοιτάζει ανίκανος πια να νιώσει. Η απλότητα της θεματολογίας του δίνει με έναν ιδιαίτερο τρόπο κοινούς φόβους και εξαρτήσεις. Θίγει, όσο και αν ο ίδιος ο Andy το διαψεύδει, το πόσο αναίσθητοι στεκόμαστε μπροστά στην καθημερινή βία και το πόσο αυτή η άγνοια και η αδιαφορία μας, επιστρέφει ξανά και ξανά…
Τη μετέπειτα πορεία τους θα τη βρούμε στο μέλλον μπροστά μας, αυτό όμως που είναι αναμφίβολο είναι η ικανότητα τους να συνδέονται με τους πιο ιερούς και τους πιο αμαρτωλούς τόπους της ανθρώπινης υπόστασης και να την βοηθούν να επεξηγηθεί και να αναπαρασταθεί. Σκεπτόμενη το Δαρβίνο, σκεπτόμενη την εξέλιξη και τη λήξη, σκεπτόμενη τη γάτα μου και την τέχνη, ένας είναι ο μόνος γενικά αποδεκτός κοινός τόπος, η τέχνη και τα ζώα είναι τόποι ίασης και επούλωσης. Είναι πνευματικές σχέσεις και διεργασίες που συντηρούν την ανθρωπότητα σε μεγαλύτερο ή σε μικρότερο βαθμό. Είναι ιερές υπάρξεις και συνθήκες που εμποδίζουν την πτώση μας και ανυψώνουν τη στιγμή μας.
Θέλω να κλείσω με μια ευχή, τούτη η τέχνη, της βαθιάς νύχτας, του hip hop και της αλήθειας να μη χάσει ποτέ τον χαρακτήρα της, να μην υποταχθεί, να μείνει παράνομη, ξενυχτισμένη, με βαμμένα ρούχα και παπούτσια, αλήτισσα που θα τιμηθεί εν τη απουσία της γιατί θα ξενυχτάει σε κάποιο στενό με ένα σπρέι στο χέρι κι έναν πιτσιρικά να παλεύει με την πρώτη του ταγκιά. Καλά βράδια αξημέρωτα στους πιο ειλικρινείς εκφραστές του τώρα. Κι ίσως τα λόγια του Orwell, που μια φίλη μου θύμισε τις προάλλες να τους δίνουν πάντα δύναμη, “Αυτός που ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον. Αυτός που ελέγχει το παρόν, ελέγχει το παρελθόν”.
Βλέπουμε ως μαθητευόμενοι των φόβων, των αναμνήσεων, των συνθηκών, των αναζητήσεων, των ερεθισμάτων που έχουμε ήδη λάβει και συνεχίζουμε να λαμβάνουμε. Βλέπουμε -και δεν είναι καθόλου σκληρό- ως δούλοι των όσων προσέλαβε συνειδητά ή ασυνείδητα ο εγκέφαλος μας. Βλέπουμε όπως εκείνοι που συναναστρεφόμαστε, όπως τα παιδικά μας χρόνια, όπως οι εικονογράφοι και οι σκηνοθέτες της εποχής μας, βλέπουμε με προκατάληψη και κρίση. Και όλα τούτα δεν είναι σφάλμα μας. Σφάλμα μας θα είναι να συνεχίσουμε να βλέπουμε χωρίς την επίγνωση του τρόπου που το κάνουμε. Μόλις το συνειδητοποιήσουμε, τότε χωρίς φόβο θα κινηθούμε προς τα εκεί που δεν ξέρουμε, που δεν καταλαβαίνουμε, που δεν έχουμε μνήμες. Μόλις δούμε ποιοι είμαστε, πως ζούμε και τι βλέπουμε θα αρχίσει ίσως τότε ένα άλλο πιο πραγματικό ταξίδι στη ζωή, τις ομορφιές της και τις ανακαλύψεις.